Melatonine speelt een belangrijke rol in ons lichaam, want het is de bewaker van het juiste dagritme. Door het tijdstip te bepalen waarop we in en uit de slaap stappen, regelt het onze biologische klok. Het is de concentratie melatonine in het lichaam die bepaalt of wij ons op de juiste momenten moe en slaperig voelen en of wij gemakkelijk in slaap komen en het optimale aantal uren slapen. Abnormale melatoninegehaltes in het lichaam kunnen leiden tot slaapproblemen zoals kort en oppervlakkig slapen, te snel wakker worden of moeilijk in slaap vallen. Er zijn tegenwoordig talrijke melatoninepreparaten te koop, die de melatonine in het lichaam aanvullen en de kwaliteit van de slaap verbeteren. Wanneer is het de moeite waard om melatonine te nemen? Wat is melatonine? Hoe werkt melatonine?
Wat is melatonine?
Melatonine is een van de belangrijkste hormonen die van nature door ons lichaam worden afgescheiden. Als chemische verbinding is het een derivaat van een van de essentiële essentiële aminozuren, tryptofaan. Indirect wordt het daaruit gesynthetiseerd – eerst wordt tryptofaan omgezet in 5-hydroxytryptofaan, of 5-HTP, dat op zijn beurt wordt omgezet in serotonine, waaruit vervolgens N-acetylserotonine wordt gevormd, en vervolgens melatonine.
Waar wordt melatonine geproduceerd?
Melatonine wordt voornamelijk geproduceerd door de pijnappelklier. Dit is een endocriene klier die zich in de middenhersenen bevindt, ook bekend als het cerebraal epitheel, en die verantwoordelijk is voor de coördinatie van organen en weefsels en de afgifte van verschillende hormonen in het bloed. In kleine hoeveelheden wordt melatonine geproduceerd door het netvlies en het beenmerg. Het wordt ook geproduceerd in het maagdarmkanaal (stuurt de darmbewegingen).
Melatonine niveau in het lichaam en onze stemming
Melatonine is het hormoon dat ons voorbereidt op de slaap en ons in slaap brengt. De manier waarop melatonine in het lichaam wordt afgescheiden is specifiek. Het werk van de pijnappelklier bij de productie van dit hormoon wordt gecoördineerd met de astronomische klok, d.w.z. de dag-nachtcyclus. Als de schemering valt, begint de verhoogde melatonineproductie, en als het dag wordt, stopt de productie. Hoe vertaalt zich dat in onze stemming?
In de avonduren, na het invallen van de duisternis, wanneer het melatoninegehalte in het lichaam hoog is, beginnen we ons moe en slaperig te voelen. Onze geest begint trager te werken, er is een lichte afleiding en een verlangen om de huidige activiteiten te staken (bv. lezen, TV kijken) en te gaan liggen.
Aan de andere kant, wanneer de ochtend aanbreekt en de melatoninespiegel daalt, wordt ons hele lichaam wakker, krijgen we een boost van energie en staan we klaar om onze dagelijkse taken te volbrengen.
Wegens zijn karakteristieke functie om ’s nachts slaap op te wekken, wordt melatonine het slaaphormoon, het donkertehormoon en ook wel het nachthormoon genoemd.
Hoe verloopt de melatonine secretie in het lichaam?
De belangrijkste regulator van de melatonine secretie is de licht-donker modus. Via het zenuwstelsel (meer bepaald via de neuronen van het visuele pad, die prikkels ontvangen van de fotoreceptoren van het netvlies) ontvangt de pijnappelklier signalen over de heersende lichtomstandigheden en op basis daarvan zet zij de productie van melatonine in gang of blokkeert zij deze. Wanneer een grote hoeveelheid lichtstralen ons bereikt, d.w.z. wanneer het rondom helder is (licht kan natuurlijk of kunstmatig zijn), daalt de hoeveelheid geproduceerde melatonine. Daarentegen, wanneer er duisternis is, neemt het toe.
Invloed van melatonine op lichaamsfuncties, d.w.z. welke taken vervult melatonine?
Melatonine speelt een aantal belangrijke rollen in het lichaam:
- reguleert de biologische klok, zorgt voor evenwicht in de slaap-waakcyclus, wekt slaap op,
- zorgt voor een goede kwaliteit en lengte van de slaap,
- zorgt voor het regeneratieproces in het lichaam,
- heeft een antioxiderende werking (door een teveel aan vrije radicalen te neutraliseren, wordt schade aan de cellen voorkomen en wordt vroegtijdige veroudering van het lichaam tegengegaan),
- ondersteunt het immuunsysteem, verbetert de immuunrespons van het lichaam,
- regelt de lichaamstemperatuur,
- verlaagt de bloeddruk,
- heeft een positief effect op de werking van het zenuwstelsel, beschermt de neuronen,
- stimuleert de alvleesklierfunctie,
- helpt het lichaamsgewicht te reguleren en vertraagt het proces van vetophoping,
- helpt de cholesterol- en bloedsuikerspiegel te stabiliseren,
- verbetert de werking van het spijsverteringsstelsel (stimuleert de darmperistaltiek, vergemakkelijkt de absorptie van vitaminen, mineralen en andere voedingsstoffen, beschermt de maag),
- volgens sommige studies beïnvloedt melatonine ook het endocriene systeem van de mens (het regelt de ontwikkeling van de geslachtsklieren, is verantwoordelijk voor de controle van de maandelijkse cyclus van de vrouw, en kan ook de afscheiding van groeihormoon en prolactine beïnvloeden).
Slaapstoornissen en melatonine niveaus
Melatonine wordt in de grootste hoeveelheden geproduceerd bij kinderen. Tijdens de adolescentie neemt de productie lichtjes af, maar blijft gedurende vele jaren stabiel. Na de leeftijd van 45 jaar wordt het in kleinere hoeveelheden afgescheiden.
Wat de dagcyclus van de melatonineproductie betreft, begint het hormoon rond 21.00 uur te worden afgescheiden. De hoogste melatonineconcentratie in het lichaam treedt op tussen middernacht en 3.00 uur ’s morgens, terwijl de productie ’s morgens bijna tot nul daalt.
Er zijn echter een aantal factoren die de melatoninesecretie kunnen verstoren en tekorten kunnen veroorzaken, die zich op hun beurt kunnen vertalen in slaapproblemen. Een van die factoren is het staren tot diep in de nacht naar een smartphone, tablet, laptop of beeldscherm. Dergelijke apparaten zenden blauw licht uit, dat qua kleur lijkt op daglicht en dat onze hersenen tot activiteit aanzet. Wanneer we onder invloed van dergelijk licht blijven, wordt de melatonineproductie geremd en komt de slaap niet.
Of we nu een standaard levensstijl volgen, overdag actief zijn en ’s nachts slapen, of andersom – slapenoverdag en ’s nachts actief is, wordt melatonine geproduceerd als het donker om ons heen is, d.w.z. hoofdzakelijk na het invallen van de duisternis. Dit is de reden waarom mensen die ’s nachts werken, laat voor de TV of computer zitten, vaak van tijdzone veranderen, of om andere redenen overdag slapen en ’s nachts wakker blijven, vaak klagen over slaapproblemen en slechtere stemmingen.
Dit is te wijten aan de dissonantie tussen de werking van onze biologische klok en de onnatuurlijke slaap-waakmodus die als het ware onder dwang wordt opgelegd.
Wat kan de lichaamsproductie van melatonine verstoren? Oorzaken en symptomen van melatoninegebrek
Meer dan de helft van de bevolking lijdt vandaag aan slaapstoornissen. In veel gevallen is de onderliggende oorzaak een onvoldoende afgifte van melatonine in het lichaam. Wanneer het niveau ervan laag is, stopt de geest niet met werken op hoge snelheid, ook al is het bedtijd, en het aangename gevoel van slaperigheid, gelukzaligheid, het tot rust komen van gedachten, verschijnt niet. Als men tot laat in de nacht in een toestand van hoge nerveuze opwinding blijft, is het moeilijk om in een diepe, rustgevende slaap te komen.
Oorzaken van melatoninegebrek
- Een tekort aan melatonine kan het gevolg zijn van een aantal factoren, waaronder soms factoren waarop wij geen invloed hebben, zoals biologische omstandigheden. Wanneer komen melatonine tekorten het meest voor?
- Naarmate we ouder worden, daalt het niveau van afgescheiden melatonine. Daarom is het niet ongewoon dat oudere mensen moeilijk in slaap vallen en klagen over een slechte slaapkwaliteit. Zij hebben ook moeite met te vroeg wakker worden en slapen over het algemeen minder uren (een zogenaamde versnelde slaapfase).
- Een tekort aan melatonine kan ook voorkomen bij mensen die overwerkt en oververmoeid zijn en die met chronische stress te maken hebben.
- Stoornissen in de melatoninesecretie komen ook voor bij mensen met het vertraagde-slaapfasesyndroom. Dit is het gevolg van laat of onregelmatig naar bed gaan (dit kan worden veroorzaakt door laat op te zitten achter de tv, computer of in het gezelschap van een smartphone, maar ook door ’s nachts te werken).
- Een tekort aan melatonine komt vaak voor bij slechtzienden, blinden, mensen met aangeboren stoornissen van de lichtwaarneming en mensen die kampen met neurose.
- Stoornissen in de melatonineproductie kunnen ook voorkomen bij mensen die vaak tussen verschillende continenten reizen en daarbij van tijdzone veranderen.
Wat zijn de meest voorkomende slaapstoornissen veroorzaakt door melatoninegebrek?
- zich zeer laat slaperig voelen, b.v. om 2 of 3 uur of pas ’s morgens,
- problemen met inslapen,
- ondiepe slaap,
- onderbroken slaap, vaak ’s nachts wakker worden,
- te vroeg wakker worden, niet weer in slaap kunnen vallen.
Andere symptomen van melatoninegebrek
- hoofdpijn
- zwakte,
- gebrek aan energie,
- prikkelbaarheid,
- afleiding, verlies van concentratie, verminderde mentale prestaties,
- malaise,
- verslechtering van de lichamelijke conditie.
Overtollig melatonine in het lichaam en bijwerkingen van melatonine tabletten
Niet alleen een tekort, maar ook een teveel aan melatonine in het lichaam kan vervelende klachten veroorzaken. Te hoge melatonineconcentraties kunnen onder meer worden veroorzaakt door een te hoge dosis melatoninetabletten in te nemen of door melatonine te lang in te nemen. Een overmaat aan melatonine kan soms ook worden waargenomen bij mensen met chronische ziekten zoals lever- of nieraandoeningen.
Symptomen van een teveel aan melatonine in het lichaam
- hoofdpijn en duizeligheid,
- verlaagde lichaamstemperatuur,
- vreemde dromen, nachtmerries,
- vermoeidheid en slaperigheid overdag,
- verlaagde stemming en zelfs depressieve toestanden,
- geheugenproblemen,
- afleiding, concentratieproblemen.
Het is belangrijk om te onthouden dat het innemen van melatonine in de vorm van orale preparaten soms riskant kan zijn. Te hoge doses kunnen gevaarlijke bijwerkingen veroorzaken, waaronder onderkoeling, lever- of nierproblemen en ontregeling van de hormoonhuishouding. We moeten daarom matig zijn in het gebruik ervan en ons altijd houden aan de doseringen die zijn aangegeven door de fabrikant van het preparaat. Gewoonlijk wordt tussen 0,5 mg en 3 mg melatonine per keer gebruikt. Doses hoger dan 5 mg melatonine worden niet aanbevolen.
Melatonine in tabletten of capsules – wanneer is het de moeite waard om het te nemen?
Wanneer de natuurlijke aanmaak van melatonine door het lichaam faalt, is het raadzaam orale melatonine te gebruiken in de vorm van tabletten, capsules, tongpastilles, sprays, druppels en siropen. Melatoninepreparaten werken over het algemeen zeer goed, en geven effecten als:
- makkelijker in slaap vallen,
- rustgevende, herstellende slaap,
- het juiste aantal uren slapen,
- diepe slaap zonder wakkere momenten,
- efficiënte nachtelijke regeneratie,
- wakker worden met een goed gevoel en vol vitaliteit.
Het gebruik van melatonine is geïndiceerd bij verschillende slaapstoornissen die worden veroorzaakt door zowel biologische als omgevingsfactoren en een onregelmatige levensstijl. Melatonine wordt soms gebruikt om slapeloosheid te behandelen als alternatief voor sterke slaappillen, en wordt ook toegediend aan vrouwen in de menopauze en werknemers in ploegendienst. Toediening van melatonine is ook geïndiceerd voor luchtreizigers met slaapproblemen die verband houden met het veranderen van tijdzone.
Melatonine – contra-indicaties
Melatonine is een stof die onder bepaalde omstandigheden gevaarlijk kan zijn. Het mag niet worden gebruikt door kinderen, mensen die lijden aan auto-immuunziekten en leveraandoeningen, mensen die alcohol gebruiken en mensen die overgevoelig zijn voor synthetische melatonine. Contra-indicaties voor het gebruik van melatonine gelden ook voor zwangere vrouwen en moeders die borstvoeding geven.
